Voor velen van ons bevindt de ergste vijand zich niet in de buitenwereld maar in onze eigen innerlijke jungle.
Stel je voor dat je een sollicitatiegesprek hebt gevoerd. Direct na afloop begint je innerlijke criticus inwendig te fluisteren: "Dat was echt slecht. Je kwam amper uit je woorden en zag eruit als een verwelkte bloem. Iedereen moet denken dat je waardeloos bent. Je bent ongeschikt voor deze baan en het was stom van je om te denken dat je een kans maakt."
Stel je nu voor dat een vriend hetzelfde sollicitatiegesprek had gevoerd en jij in de sollicitatiecommissie zat. Zou je ooit tegen hem zeggen, "Dat was echt slecht! Iedereen moet denken dat je waardeloos bent? Het was stom om te denken dat je een kans maakt.”
Natuurlijk niet! Waarschijnlijk zou je hem aan zijn sterke punten herinneren en geruststellen dat het normaal is om niet op je best te zijn tijdens een zenuwslopend sollicitatiegesprek. En dat elke uitdaging van waarde is om te groeien.
Het punt hier is dat de manier waarop we soms tegen onszelf praten via de innerlijke criticus destructief is en dat we het niet in ons hoofd zouden halen zo tegen een vriend of geliefde te praten. Laat dit besef goed tot je doordringen en de intentie voeden om ook jezelf met vriendelijkheid en compassie te behandelen.
De Innerlijke Criticus kwam in jouw leven om te helpen.
Onze innerlijke criticus ontstaat in de jonge jaren. Je krijgt als kind in de gaten dat aandacht en liefde van je ouders, grootouders en leraren afhangt van wat jij doet of zegt. Bepaald gedrag wordt duidelijk gewaardeerd en ander gedrag juist afgekeurd. Je wilt dat iedereen je lief en geweldig vindt en om de kritiek van ouders en anderen voor te zijn, internaliseer je deze stemmen. Heel slim! Zo ben je zeker van de waardering van de mensen van wie je houdt. Wat dat precies betekent, zal per gezin verschillen. Misschien zijn jouw ouders heel gevoelig voor wat andere mensen zullen denken en heb jij sociaal wenselijk gedrag na hun vele correcties volledig geïnternaliseerd. Jouw eigen wensen en authenticiteit zijn verloren geraakt en op je veertigste voel je je leeg en heb je geen idee wat je met je leven zou willen. Het kan ook zijn dat jouw ouders constant prestaties benadrukten. ‘Als ik goede cijfers op school haal, vinden ze mij lief’, denk je als kind. Je leert hard werken en ontwikkelt perfectionisme (niet zelfde vergezeld van faalangst) en laat weinig aan het toeval over. Maar dat harde werken heeft ook een prijskaartje. Je merkt dat vooral als je stil zit dus lijkt de oplossing om in beweging te blijven…
Zo is elk gezin anders, maar de innerlijke criticus weet precies wat de criteria zijn Hij houdt alles haarscherp in de gaten en kijkt met argusogen of jouw ontwikkeling volgens plan verloopt. Ook heeft de Innerlijke Criticus een zeer effectief middel achter de hand om je wat harder te laten werken als het niet naar wens gaat: jou met anderen vergelijken. Pas als jij de beste of de slimste bent of de liefste bent, kan hij rusten.
Een losgeslagen Innerlijke Criticus leidt tot lage zelfwaarde, schaamte en depressie.
Jouw Innerlijke Criticus wordt in de loop van het leven steeds meer onderdeel van jou en je hebt niet meer in de gaten dat hij in feite de denkbeelden van de mensen om je heen vertegenwoordigt. Zijn stem heeft autoriteit en wordt verward met ‘de waarheid’. De kritiek slaat naar binnen (Innerlijke Criticus) maar kan ook naar buiten zijn gericht en anderen bekritiseren (‘De Rechter’). Een sterke rechter is een helder signaal dat er onder de oppervlakte een Innerlijke Criticus actief is. Waar deze kritische houding in de jonge jaren nog in zekere zin functioneel was, de innerlijke kritiek is uit de klauwen gegroeid en dysfunctioneel geworden. De innerlijke criticus verscheen om jouw kwetsbaarheid (het innerlijk kind) te beschermen maar ontpopt zich nu tot degene die jouw innerlijk kind mishandelt! Hij maakt je ongelukkig en jouw zelfwaarde lijdt eronder. Als we geloven wat de Innerlijke Criticus zegt, kan dit zelfs tot een depressie leiden. Want waarom zou je nog je nog je best doen als het toch nooit goed genoeg is? In het ergste geval kan de innerlijke criticus zelfs de vorm van een moordende criticus aannemen en iemand aanzetten tot suïcide. ‘Je bent zo’n loser dat niemand op jou zit te wachten. Je kunt maar beter een eind maken aan je leven dan verspillen ze geen tijd meer aan jou.’
Tijd voor een herevaluatie van je innerlijke regels.
Het moge duidelijk zijn: niemand wordt blij van een innerlijke stem die je vernietigend toespreekt. De Innerlijke Criticus werkt samen met drie andere subpersonen ('ikken') in jou: de Regelgever, de Perfectionist en de Drammer. De Regelgever dicteert wat we moeten doen en zijn om ons veilig te voelen. De Perfectionist zorgt ervoor dat we dit op de juiste manier doen, terwijl de Drammer ons aanspoort om onmiddellijk actie te ondernemen. Als dit niet soepel loopt, leidt het tot een aanval van de Criticus. Niet zelden vindt die in de nacht plaats, als jij weerloos in je bed ligt. Het voorkomen van een aanval van de criticus is beter dan deze afranseling over je heen te laten komen. Wees dus alert en neem actie als je de kritiek voelt opkomen. Voor veel mensen helpt het schrijven in een dagboek, maar ook een boek lezen of muziek luisteren kan tijdelijk verlichting bieden. Als de oorsprong van de aanval in stress ligt, is het belangrijk om terug te gaan naar de bron van de stress. Is het misschien nodig om je koers te wijzigen? Zo kan uitstelgedrag de criticus buiten zinnen brengen en uiteindelijk meer energie kosten dan het karwei af te maken. In zo’n situatie wijst de kritiek dus wel in de juiste richting. Maar soms is de kritiek ongegrond en zeer destructief. Of stelt de Innerlijke Criticus eisen waar je nooit aan zult kunnen voldoen. Het is dan de hoogste tijd om je eens af te gaan vragen of je nog wel naar jouw innerlijke regels wilt leven. Maak daarom een herevaluatie van je innerlijke regels (desnoods met een coach, therapeut of groepje). Laat het los om de beste, altijd aardig of bijzonder te willen zijn. Vergelijk je ook niet met anderen. Ook niet in positieve zin! Zoals gezegd is dit een favoriet spel van de criticus en hoe sneller je dit spel niet meer speelt, hoe rustiger het vanbinnen zal worden. Dit helpt stress verminderen en daardoor houd je energie over om jezelf te zijn en een goed leven volgens je eigen authentieke standaard te leiden.
Het pad van transformatie: van vijand naar vriend.
De Innerlijke Criticus wegsnijden is niet realistisch. Hij duikt dan onder en wacht op zijn volgende kans. De sleutel ligt eerder in het omvormen van de innerlijke criticus tot bondgenoot. Zie een aanval van de Innerlijke Criticus als noodkreet en leer om de kwetsbaarheid die erachter schuilt te herkennen. Waarin loop jij gevaar? De Criticus is niet vergeten hoe jij eerder in het leven enorm bent gekwetst en schiet jou op zijn manier te hulp. Als jij leert om de onderliggende angst te herkennen en daarvoor te zorgen, zal de Innerlijke Criticus kunnen ontspannen. Ook het versterken van je persoonlijk leiderschap waarbij de Innerlijke Criticus van zijn troon wordt gehaald voor wie hij werkelijk is, zal van grote waarde voor je innerlijke rust zijn.
Oefening:
Luister een aantal dagen naar de kritische stem in jouw hoofd en noteer de karakteristieke uitspraken. Wat is er allemaal mis met jou? Welke fouten heb je die dag gemaakt? Analyseer de kritiek die je hebt opgeschreven en destilleer de ongeschreven regels voor jezelf. Waar gaat het nu echt om? En waar probeert die kritiek jou voor te beschermen (de onderliggende kwetsbaarheid)?
Zo gaat achter pleasen vaak de regel schuil dat je altijd aardig gevonden moet worden omdat mensen anders niet van je zullen houden. En schuilt achter het harde werken de overtuiging dat je pas de moeite waard bent als je een hogere positie hebt behaald. Schrijf de regels op en besef waar het in werkelijkheid om gaat. Ben je er klaar voor om bepaalde regels los te laten? Voor welke kwetsbaarheid probeerden ze jou te beschermen? En kun je op een andere manier voor deze kwetsbaarheid zorgen? Ken je de behoeften van je innerlijke kind en kun je voor hem of haar zorgen als een goede ouder? Zacht naar binnen (zelfcompassie en zelfliefde) en beschermend naar buiten (grenzen stellen. Hoe ziet dat er voor jou uit?
-> Zoek hulp als dit lastig is of als de Innerlijke Criticus zeer sterk is. Een dialoog met de Innerlijke Criticus (Voice Dialogue sessie) kan hier helderheid verschaffen en een belangrijke stap in het transformatieproces zijn.